* روایت سوم:

«... فَلَمَّا رأیتُ رَاجِعَةً مِن النَّاسِ قَد رَجَعَتْ مِن الاِسلامِ تَدْعُو إِلى محَوِ دِینِ محمّد وَ مِلَّةِ إِبراهِیمَ علیه‌السلام خَشِیتُ إنْ أنَا لم أَنصُرِ الاسلامِ وَ أَهلَهُ أَرَى فِیه ثُلْماً و هَدْماً تکُونُ المُصیبةُ عَلیَّ فِیهِ أَعظمَ مِن فَوتِ ولایةِ أُمُورِکُم الَّتی إنمّا هیَ متاعُ أَیّامٍ قلائِلَ، ثمُ تَزُولُ وتَتَقشَّعُ کَما یَزولُ وَ یَتَقَشَّعُ السَّحابُ،‌ فَنَهضْتُ معَ القَوْمِ فیِ تلکَ الأَحداثِ، حَتّى زَهَقَ الباطِلُ وَ کانَتْ کَلِمةُ اللهِ هیَ العُلیا و إنْ رَغََمَ الکَافِرُونَ1».
«چون گروهی از مردم را دیدم که از اسلام برگشته و [مرتد و کافر شده و دیگران را] به نابود ساختن دین محمّد‌ صلی‌الله علیه و آله و از بین بردن آیین ابراهیم علیه‌السلام فرا می‌خوانند، ترسیدم که اگر اسلام و اهلش را یاری نکنم، باید شاهد رخنه و خرابی در اسلام باشم، که [در آن صورت] مصیبت آن، بر من بزرگتر است از مصیبت از دست دادن ولایت امور شما؛ چون حکومت بر شما، کالای چند روزه‌ای بیش نیست که از بین می‌رود و پراکنده می‌شود، همچون ابری که در آسمان از بین می‌رود و پراکنده می‌گردد. پس به‌ناچار در آن بدعتها [و‌ آن اقدامات شوم و حرکتهای کفرآمیز] [بر آن قوم، مشرف شدم و] در حالت اشراف بر ایشان، به همراه آنان بودم، تا اینکه باطل از میان رفت و کلمة خدا بود که برتری یافت، اگرچه کافران را ناخوش آمد».

بررسی خبر:

این فرمایش، فرازی از نامة امام علیه‌السلام است که هدف اصلی این کتاب بوده، و تمامی این پیشگفتار نیز، به نحوی برای رفع شبهه از مفهوم متشابه همین کلام به رشتة تحریر درآمده است. زیرا این قسمت از گفتار امام علیه‌السلام دست‌آویزی برای بسیاری از توجیهات نادرست نویسندگان معاصر در تحلیل عملکرد امام علیه‌السلام قرار گرفته است.

پیش از هر توضیحی به چند پرسش توجّه کنید:

1ـ با توجّه به آنچه گذشت، پس از رحلت جانگداز رسول مکرّم اسلام‌ صلی‌الله علیه و آله آن گروه از مسلمانان که مرتد شده و از اسلام برگشتند و مردم را به نابودی دین محمّد فرا می‌خواندند، چه کسانی بودند؟
2ـ آن گروه مرتد چه مقام و موقعیّت اجتماعی و سیاسی بدست آورده بودند که می‌توانستند آشکارا و بدون واهمه، مردم را به نابودی دین محمّد دعوت کنند؟ مگر کسانی که موقعیّتی نداشتند، جرأت چنین کاری داشتند؟
3ـ در جامعه‌ای که به دستور حکومت، رعایت ظواهر اسلام، اجباری بود، دعوت به نابودی اسلام، چه معنایی دارد؟
4ـ با توجّه به آن‌که امیرالمؤمنین در صورت داشتن یاور، آهنگ جنگ با ابوبکر و لشکریانش را داشت، در این صورت، منظور از اسلام، و اهل اسلامی که در کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، توسّط مرتدّان، در خطر نابودی قرار گرفته بودند، کدام اسلام و کدام اهل اسلام بود؟
5ـ وقتی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام بی‌وفایی مردم و نقض بیعت و رفتن آنان به سوی ابوبکر را ارتداد می‌داند، رخنه و ثلمه‌ای که بر اسلام وارد می‌شود، و به خاطر آن رخنه و ثلمه، با ابوبکر بیعت می‌کند، کدام ثلمه، و منظور آن حضرت از اسلامی که منهدم خواهد شد کدام اسلام است؟
6ـ در معارف دینی آمده است که دین قائم به حجّت خداست، و تازمانی که حجّت خدا در روی زمین است، دین باقی و برقرار خواهد بود. آیا ترس از نابودی دین، همان ترس از کشته‌شدن حجّت خدا و عترت پاک پیامبر‌ علیهم‌السلام نیست؟
7ـ گروه منافقی که پس از درگذشت پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله چهره نمودند و مرتد شدند، چه اقدامی برای نابودی دین محمّد کردند، که امیرالمؤمنین علیه‌السلام را از انهدام اسلام به خوف واداشت؟
8 ـ آیا نابودی اسلام و اهلش در کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام چیزی جز حمله به خانة وحی و سوزاندن آن و کشتن اهل آن است؟
9ـ در کلام امام علیه‌السلام که فرمود: باطل از بین رفت و کلمةالله حاکم شد، مراد از باطل، چه بوده، و منظور از کلمة‌الله چیست؟
10ـ منظور امام علیه‌السلام از جملة «فنهضت مع القوم فی تلک الأحداث» چیست؟

نابودی اسلام، خواستة غاصبان:

از جمله مواردی که افسانه‌های ارتدادِ ساختگی، به کمک غاصبان، و اعوان و انصارشان آمده است، در توجیه این فراز از فرمایش امام علیه‌السلام است. توجیه کنندگان، چنین وانمود می‌کنند که: وقتی پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله از دنیا رفت، و بنیان حکومت ابوبکر نهاده شد، تمام مردم، جز قبیلة قریش و ثقیف، مرتد شده و از اسلام برگشتند و کافر شدند. کافران و مرتدّان، علیه مسلمانان به پا خواستند. امیرالمؤمنین که این وضعیّت را دید، نسبت به اسلام و مسلمانانی که با ابوبکر بیعت کرده بودند، احساس خطر کرد. از این رو، دست از مطالبة حکومت، که متاع چندروزه‌ای بیش نبود، شست، و با ابوبکر بیعت کرد، که مبادا کافران و مرتدّان، بر مسلمانان چیره شوند و اسلام و مسلمانان را از بین ببرند! تا اینکه به هر حال، با همّت ابوبکر، و جنگهایی که با مرتدان و کافران نمود، آنان را از پای درآورد و باطل را از بین برد و کلمة الله را حاکم کرد2 !
این، یکی از دورغهایی است که سیف‌بن عمر تمیمی زندیق، افسانه‌سرا و دروغ‌پرداز مشهور دربار سقیفه، پایة آن را نهاد، و تاریخ‌نگارانی چون طبری، ابن اثیر، ابن کثیر، ابن خلدون، ابن عبدالبر، ابن عساکر، ذهبی و... در حالی‌که هم خودشان و هم علمای رجالشان، سیف را دروغ‌گو و ضعیف و زندیق می‌دانند، روایات او را به عنوان تاریخ معتبر و متقن، در کتب خود تکثیر کرده و به آنها استناد نموده‌اند. و نویسندگان پس از ایشان نیز آن را دستاویز قرار داده، و تمام فرمایشاتی که امیرالمؤمنین علیه‌السلام در بارة انهدام و از بین بردن اسلام توسّط مرتدّان و منافقان، و ارتداد و به کفر کشاندن مسلمانان توسّط آنان فرمود را به همان سبکی که گفته شد، توجیه کرده و می‌کنند. کلمة‌الباطل در کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام را مرتدّان و کفّاری می‌دانند که با حکومت ابوبکر می‌جنگیدند! و کلمةالله را ره‌آورد حکومت ابوبکر معرّفی می‌کنند، که به زعم آنان، با مرتدّان و کفّار جنگید و پیروز شد.
ولی بر اساس بحثی که در بارة ارتداد پس از پیامبر، گذشت، و تفصیل آن را به طور کامل می‌توانید در کتاب «عبدالله‌بن سبا» نوشتة سیّد مرتضی عسکری بخوانید، این فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السلام را حمل بر ارتدادی غیر از ارتداد غاصبان و بیعت‌کنندگانشان نمودن، نهایت ساده‌اندیشی و یا شیطنت، و یا بی‌اطّلاعی از تاریخ صحیح، اسلام، و معارف دینی است. زیرا همان‌گونه که گفته شد، در آن زمان، جز ارتداد از امیر مؤمنان، و ارتداد از حکومت و ولایت الهیّة علوی، که ارتداد از دین و خدا و پیامبر بود، هیچ ارتداد دیگری اتّفاق نیفتاد، و تمام ادّعاهایی که در این مورد صورت گرفته، کذب محض، و صرفا برای توجیه روایاتی‌است که تصریح بر ارتداد ناقضان بیعت علی علیه‌السلام دارد، و برای سرپوش گذاشتن بر کشتار مسلمانانی است که می‌گفتند ما زکاتمان را باید به وصیّ پیامبر بدهیم نه به ابوبکر، و به جرم نپرداختن زکات، به ارتداد متّهم شدند و به قتل رسیدند و سرهایشان به عنوان سوخت، زیر دیگهای غذا سوزانده شد! و زنان و کودکانشان، به اسارت رفتند!
در موقعیّتی که ابوبکر و بیعت‌کنندگانش، که در رأس آنان عمر بود، شخصیّتی چون امیرالمؤمنین علیه‌السلام که از کودکی با پیامبر بزرگ شده، و از ابتدای مأموریّتِ پیامبر، با آن حضرت، و یار او، و برادر او، و هم‌رزم او، و سپر بلای او، وجنگاوری بود که زره او پشت نداشت چون هرگز به دشمن پشت نکرد، و شیری بود که با نعره‌اش لرزه بر اندام کفر و شرک می‌افتاد، و پیامبر در باره‌اش این همه سفارش نموده، و به امر قطعی خدای متعال، او را در ملأ عام، به خلافت خویش منصوب ساخته، و این نکته را به‌طور مکرّر اعلام داشته، و از همة مردم برایش بیعت گرفته، را مورد هجوم وحشیانة خویش قرار می‌دهند و خانه‌اش را به آتش می‌کشند، و همسرش را که دختر پیامبر خداست، و از سوی خدا و پیامبر، در باره‌اش آن همه سفارش شده، مورد ضرب و جرح قرار می‌دهند و علی علیه‌السلام را به ریسمان کشیده و در میان نامردمان نااهل، کشان‌کشان برای بیعت می‌برند، و هیچ مدافعی پیدا نمی‌شود که علیه ابوبکر و لشکرش، از امیرالمؤمنین علیه‌السلام دفاع کرده و به آنان کوچکترین تعرّضی نماید، آیا می‌توان تصوّر کرد که امیرالمؤمنین از ترس آن‌که مبادا، کافران بر چنین حکومتی چیره شوند و یا مردم را به کفر برگردانند و دین محمّد را از بین ببرند، بیعت کرد؟ مگر در مقابل این قدرت، دشمنی هم وجود داشت که به حساب بیاید، به گونه‌ای که علی علیه‌السلام به ملاحظة آن دشمن، ناچار به بیعت با ابوبکر باشد؟! و مگر پس از سالها مصاحبت مردم با پیامبر، کوچکترین احتمالی می‌رفت که مرتدّ و یا مدّعی نبوّتی بیاید و چنین مردمی را به کفر بکشاند؟ مردمی که پیامبر را با آن همه معجزه و قدرت، به سختی به نبوّت ‌شناختند، مردمی که علی مرتضی را با آن معجزات و قدرتهایی که از او بروز کرد، و با آن همه تأکیدات پیامبر و آیات بیّنات، نه به امامت می‌شناختند، و نه خلیفة پیامبرش می‌دانستند، آیا خوف آن می‌رفت که این مردم، گول کسانی بخورند که بی‌هیچ قدرت و معجزه‌ای، [به قول تاریخ‌سازان] ادّعای نبوت می‌کنند، و یا مرتد شده و در جامعه رخنه کرده‌اند؟ و امیرالمؤمنین هم به خاطر ترس از چنین افرادی، با ابوبکر بیعت و همراهی و همکاری کند، که مبادا این افراد، مسلمانان را به کفر بکشانند؟!
چه کسی می‌تواند چنین چیزی را بپذیرد بجز... ؟ و کدام کفر و ارتداد، می‌تواند بدتر از مقابلة آشکار با امر و فرمان خدا و پیامبرش و خلیفة او باشد؟ و کدام ارتداد شدیدتر از روی گرداندن از خدا و پیامبرش، پس از بیعتی محکم با امام و خلیفة پیامبر؟ و کدام ارتداد و کفر، شنیع‌تر از آتش زدن خانه وحی، و ضرب و جرح دختر پیامبر و همسر علی علیه‌السلام و به ریسمان کشیدن امامی که منصوص و منصوب از سوی خدا و پیامبر اوست؟ آیا کفّار و مرتدّان می‌خواستند، چنین افرادی را به کفر بکشانند؟! و اگر آنان را به کفر می‌کشاندند، آیا کفری از این بدتر عارضشان می‌شد، که علی علیه‌السلام دلش به حال آنان و اسلامشان بسوزد؟!
و جز در دروغهای سیف تمیمی زندیق، در کجای تاریخ، یک روایت معتبر یافت می‌شود که امیرالمؤمنین پس از بیعت با ابوبکر، حتّی یک بار، با یک مرتد جنگیده باشد، یا در مقابل یک مرتد و کافری که می‌خواست بیعت کنندگان با ابوبکر را به کفر بکشاند، ایستادگی کرده باشد؟
نه! هرگز چنین نیست. و هیچ قدرت خارجی نه وجود داشت، و نه آهنگ چنین کاری را داشت و نه قادر بر چنین کاری بود. و آن قدرتی که می‌تواند مردم را به کفری بکشاند که از خدا و پیامبر و امامشان بگریزند و احتجاجهای فراوان و هشدارهای صریح، و یادآوری بیعتشان با علی علیه‌السلام در آنها کارگر نیفتد، قدرتی در داخل است که به نام اسلام، آتش کفر را در بین مسلمانان افروخت، و آنان را از مسیر حق منحرف و متفرّق ساخت. و کار را به جایی رساند که وقتی حکومت به دست امیرالمؤمنین علیه‌السلام سپرده شد، فرمود:

«والیان پیش از من، کارهایی انجام دادند که بر خلاف کارهای پیامبر خدا بود، و مخالفتشان با پیامبر در آن کارها، عمدی بود. و عهد پیامبر را شکستند، و سنّت او را تغییر دادند. اگر من بخواهم مردم را به ترک بدعتها و سنّتهای مخالف سنّت پیامبر وادار کنم، و سنّت پیامبر را به جای خود و به زمانی که در عهد پیامبر بود، برگردانم، لشکر خودم از من گریزان خواهند شد، به گونه‌ای که یا خودم تنها باقی می‌مانم یا با اندکی از شیعیانم که فضل و امامت مرا از کتاب خدا و سنّت پیامبر دریافته‌اند...3».
پیش از این نیز گفتیم که وقتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام کسانی را که از روی عمد و علم، بیعتشان شکسته و به سوی ابوبکر رفته‌اند را مرتد می‌خواند، و به دنبال لشکر می‌گردد که بر آنان شمشیر کشیده و با آنان بجنگد، و چون یاوری نمی‌یابد، سکوت می‌کند و نمی‌جنگد؛ و وقتی به هیچ‌وجه تن به بیعت نمی‌دهد، حتّی با اینکه خانه‌اش را به آتش می‌کشند و همسرش را می‌زنند و مجروح می‌کنند و او را تهدید به قتل می‌کنند باز هم تن به بیعت نمی‌دهد، تا اینکه او را به بند کشیده به زور به طرف ابوبکر می‌برند، وکشته شدن خودش و خاندانش و خاندان پیامبر و شیعیان خاصش قطعی می‌شود، و در آن هنگام، به زور و اجبار تن به آن‌چنان بیعتی می‌دهد، چگونه ممکن است، امیرالمؤمنین ترس از انهدام دین چنین مردمی داشته باشد، و چنین اسلامی را یاری و نصرت کند، و به خاطر چنین مردمی، از سر احساس مسؤولیّت و حفظ وحدت، و... بیعت را بپذیرد؟! مگر ممکن است که از طرفی بخواهد بر آنان شمشیر کشیده و با آنان بجنگد، و از طرفی به خاطر مسلمان بودنشان، و به خاطر این‌که نکند دینی که این مردم دارند از بین برود، و ثلمه و رخنه در این دین وارد شود، با ملاطفت و مدارا با آن مردم همراه شده و با ابوبکر بیعت کند؟! کدام صاحب خردی می‌تواند چنین چیزی را بپذیرد؟ و آیا بیعت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نصرتی برای این مردم، و اسلام این مردم بود؟ اگر امیرالمؤمنین با آن قوم بیعت نمی‌کرد، چه اتّفاقی می‌افتاد؟ آیا اگر هزاران اینچنین مردمی بمیرند، و یا همة آنان از بین بروند، در دین محمّد رخنه و ثلمه‌ای ایجاد می‌شود؟ آنجا که محو دین محمّد است کجاست؟ و آنجا که در دین محمّد ثلمه و رخنه ایجاد می‌شود کجاست؟
آنان که اندکی با معارف دینی و روایات و تاریخ آشنایی دارند، خوب می‌دانند که: ثلمه و رخنه زمانی در دین ایجاد می‌شود که بخشی از دین از بین رفته، و یا دستخوش بدعت و تغییر و تبدیل گردد. و این مسأله در آن زمان، فقط در دومورد اتّفاق می‌افتاد، و مورد سوّمی به نام هجوم کفّار و مرتدّین، دروغی بیش نیست. و آن دو مورد که ثلمه در دین ایجاد می‌شد، عبارتند از:
1 ـ در نسبت امام با دین. گفتیم: امام که عمود و اساس دین است، اگر کشته شود و از بین برود. با کشته شدنش ثلمه و رخنه‌ای در دین ایجاد می‌شود که هیچ چیز جای آن را پر نخواهد کرد. زیرا دین، آسمانی است. و امام هم، امام آسمانی و مطلوب خدا و از سوی خداست. و دیگران که زمینی و ناقصند، هرگز نمی‌توانند ثلمه و رخنة دین آسمانی را پر کنند. و این مسأله چیزی نیست که نیازی به بحث داشته باشد. و این است معنی این روایت که می‌فرماید: «اذا مات العالم ثَلُمَ فی‌الاسلام ثلمةٌ لایسُدّها شیءٌ ـ وقتی عالم [امام] بمیرد، شکافی در دین ایجاد می‌شود که هیچ چیز جای آن را پر نخواهد کرد».
2 ـ مورد دوم که ثلمه در دین ایجاد می‌شود، زمانی است که حتّی با وجود امام علیه‌السلام بدعتها در دین آشکار شود، و احکام دین تغییر و تحول یابد، و دین واقعی الهی، جای خود را به دین زمین جعلی بدهد. و امام علیه‌السلام قدرت مقابله با عاملان بدعت را نداشته باشد. در اینجا نیز در دین ثلمه و رخنه ایجاد می‌شود. این ثلمه و رخنه اگرچه به خاطر نداشتن یار و همراه، قابل جلوگیری نیست ولی با وجود امام زنده در بین مردم، جبران و پر می‌شود. زیرا آنان که به امام روی آورند، دینشان محفوظ خواهد ماند و از امام خواهند گرفت. و آنان که از امام بگریزند، دینی برایشان باقی نخواهد ماند جز بدعت.
اینجاست که با توجّه به نسبتی که امام با دین دارد، اگر امیرالمؤمنین علیه‌السلام کشته شود، در صورت حیات بشریت بر روی زمین، ثلمه‌ای بس عظیم در دین ایجاد خواهد شد که چیزی جای آن را پر نخواهد کرد. و تا قیامت جز بدعت چیز دیگری باقی نخواهد ماند. بدعتهایی که هیچ اثری از دین محمّد را بر جای نخواهند گذاشت. پس علی علیه‌السلام باید زنده بماند تا ثلمه‌ای غیر قابل جبران، در دین محمّد ایجاد نشود. و اگر توسّط مرتدّان و کافرانی که بر محو دین محمّد کمر همّت بسته‌اند، و مردم را منافقانه به محو دین محمّد فرا می‌خوانند، ثلمه‌ای چون بدعت و تغییر و تبدیل در دین، ایجاد می‌شود، با وجود و زنده‌ماندن امام و مراجعه به او، قابل جبران خواهد بود. اکنون می‌پرسیم:
آن ثلمه‌ای که علی علیه‌السلام را ناچار به حفظ جان خویش و بیعت با ابوبکر کرد، و آن رخنه‌ای که ‌ با هیچ چیزی جز با بیعت علی علیه‌السلام پر نمی‌شود، چه رخنه و ثلمه‌ای بود؟ و آن چیزی که با فقدانش، چنین رخنه‌ای در دین ایجاد می‌شد، آیا بیعت نکردن علی بود یا حیات و زنده ماندن شخص علی علیه‌السلام ؟
بدیهی است که طبق نصوص مختلف و صریح از شخص امیرالمؤمنین علیه‌السلام ثلمة دوم یعنی بدعت در دین محمّد، با حکومت ابوبکر و دیگران، به وقوع پیوست و فراوان شد و با قدرت تمام ادامه داشت و تا هنوز هم به نام دین و سنّت پیامبر و سنّت شیخین، باقی و پابرجاست! پس بیعت امام، نه تنها نتوانست این ثلمه و رخنه را از بین ببرد، بلکه اگر با اختیار امام، و از روی رضا و رغبت و برای حفظ وحدت و امثال این حرفها بود، بیعتش تأییدی بود بر این بدعتها و بر این ثلمه‌ها. دلیل از بین نرفتن این ثلمه و رخنه، فریادهای مکرر امام است که در یکی از آنها می‌فرماید:
«والیان پیش از من، کارهایی انجام دادند که بر خلاف کارهای پیامبر خدا بود، و مخالفتشان با پیامبر در آن کارها، عمدی بود. و عهد پیامبر را شکستند، و سنّت او را تغییر دادند. اگر من بخواهم مردم را به ترک بدعتها و سنّتهای خلاف پیامبر وادار کنم، و سنّت پیامبر را به جای خود و به زمانی که در عهد پیامبر بود، برگردانم، لشکر خودم از من گریزان خواهند شد، به گونه‌ای که یا خودم تنها باقی می‌مانم یا با اندکی از شیعیانم که فضل و امامت مرا از کتاب خدا و سنّت پیامبر دریافته‌اند... ».
وقتی مسألة ارتداد و شورش علیه حکومت ابوبکر، و بیعت امام به خاطر این قضیّه، دروغی بیش نیست، و وقتی بیعت امام، از ثلمه و رخنه‌ای به نام بدعت، جلوگیری نکرد، پس آن ثلمه و رخنه‌ای که با بیعت امام از آن جلوگیری شد، کدام ثلمه بود؟
آیا جز ثلمة شهادت و فقدان امام بود، که اگر اتّفاق می‌افتاد طبق فرمایش صریح پیامبر، تا قیامت دینی بر زمین باقی نمی‌ماند و تا ابد خدا عبادت نمی‌شد، و با بیعت اجباری علی علیه‌السلام با ابوبکر، و حفظ جان آن حضرت که در معرض قتل بود، از آن جلوگیری شد؟
ثلمة دوّم، یعنی ثلمة بدعت، اگرچه برای امام سنگین و درد‌آور است، ولی با وجود امام در بین مردم، و تذکّرات و راهنماییهای امام و مراجعة مردم به آن حضرت، تا حدودی جبران می‌شود. اگرچه حکومت هم به دست امام نباشد. و اگر امر دائر باشد بین این ثلمه به تنهایی، که جان امام را حفظ می‌کند و با وجود امام جبران می‌گردد، و بین ثلمه و رخنة اوّل که با شهادت امام حادث می‌شود و با هیچ چیز دیگر پر نمی‌شود، و بالطّبع ثلمة دوم را نیز در پی دارد، شخص حکیم و مدبّر و مدیر که حکمت و تدبّر و مدیریّتش نشأت گرفته از عصمت مطلق اوست، کدام را بر می‌گزیند؟ ثلمة اوّل را یا ثلمة دوم را؟ بدیهی است که ثلمة دوم را بر اوّل ترجیح می‌دهد و جان خود را حفظ می‌کند. زیرا این ثلمه، با زنده‌ماندن و وجود او، جبران می‌شود. و وجودش باعث آن می‌شود که زمین اهلش را فرو نبرد. و از طرفی، از سوی پیامبر مأمور است که به وصیّت آن حضرت عمل کند، و هرکس به او مراجعه کرد، راهنمایی کند. و هدایت و امامت را همچنان داشته باشد، و خطاهای حکومت و مردم را به آنان گوشزد کند. اگر پذیرفتند، چه بهتر، و اگر نپذیرفتند به آنان کاری نداشته باشد و جان خود را حفظ کند، تا ثلمة اول یعنی فقدان امام که هرگز قابل جبران نیست، در دین ایجاد نشود.
از این روست که اسلام، در کلام امام، چیزی جز شخص امام نمی‌تواند باشد. و یاری اسلام چیزی جز حفظ جان شخص امام نمی‌تواند باشد. و اهل اسلام چیزی جز شیعیان خاص آن حضرت و در نهایت، بیعت‌کنندگان ناآگاهی که با علی دشمنی ندارند، نمی‌تواند باشد. و یاری اهل اسلام، چیزی جز آنان نمی‌تواند باشد. و ثلمه‌ای که بیعت امام باعث جلوگیری از آن می‌شود چیزی جز ثلمة قتل امام نمی‌تواند باشد. زیرا کسانی که امیرالمؤمنین به دنبال یاور می‌گشت تا با آنان بجنگد و بر آنان شمشیر بکشد، و وقتی هم فرصت به او دست داد و یاور یافت، در جنگ جمل و صفین و نهروان بر آنان شمشیر کشید و پوزة آنان را به خاک مالید، چگونه می‌تواند اسلامشان اسلامی باشد که به خاطرش چنین بیعتی از سوی امام صورت بگیرد تا ثلمه‌ای در دینشان ایجاد نشود؟ و چگونه ممکن است چنین افرادی، اهل اسلامی باشند که خونشان محترم است و باید محفوظ بماند؟ و آیا این دو اقدام از سوی علی علیه‌السلام با یکدیگر تضادّی ندارند؟!
اینجاست که امیرالمؤمنین می‌فرماید، دیدم که گروهی، از دین برگشته‌اند و دیگران را به محو دین محمّد و کیش ابراهیم فرا می‌خوانند. ترسیدم که اگر اسلام و اهل آن را یاری نکنم، ثلمه و رخنه در دین ایجاد شود و... .
همانطور که گذشت، پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه‌السلام سفارش کرده بود که این مردم عمداً و از روی علم و آگاهی تو را رها کرده و با دیگری بیعت می‌کنند. در این موقع اگر یاورانی یافتی علیه آنان جهاد کن و اگر یاوری نیافتی اقدام نکن. و اگر برای گرفتن راهنمایی و هدایت، نزد تو آمدند، آنان را به راه حق راهنمایی کن. و اگر نیامدند، رهایشان کن. و اگر به خطایی رفتند، چنانچه سخنت را گوش دادند، به آنان گوشزد کن. در غیر این صورت آنان را رها کن.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام هم پس از آنکه با زور شمشیر بیعت کرد، طبق وصیّت پیامبر، نظاره‌گر آن قوم بود و خطاهای آنان از قبیل حدّ بی‌جا، تعزیر بی‌جا، و پاسخهایی که از روی جهل و ناآگاهی به افراد می‌دادند و... را به آنان تذکر می‌داد. و اگر از او پرسشی می‌کردند و راهنمایی می‌خواستند، به طریق حق راهنمایی می‌فرمود. در مواردی، سخنش را می‌پذیرفتند چون چاره‌ای جز پذیرش نداشتند. زیرا این افراد همان کسانی بودند که می‌گفتند: «زنان پرده‌نشین هم از من بهتر می‌دانند» و یا می‌گفتند «همة مردم از من فقیه‌ترند». و در آن مواردی که سخنش را نمی‌پذیرفتند، رهایشان می‌کرد تا کار خودشان بکنند، و با آنان مقابله نمی‌کرد.
از این رو، می‌فرماید: «فنهضت مع القوم فی تلک الأحداث». «نهض» به معنی حرکت از بلندی است. یعنی از بالا با آن قوم حرکت می‌کردم و نظاره‌گر ومراقب تمام بدعتهای آنان بودم، و همه را زیر نظر داشتم. تا اینکه باطل(حکومت غاصبان) از بین رفت و کلمةالله (حکومت امیرالمؤمنین علیه‌السلام) برتری یافت. اگرچه کافران [و کسانی که کینة علی علیه‌السلام به دل داشتند] را ناخوش آمد.
و تردیدی نیست که منظور امام از باطل جز حکومتهای غاصب، نمی‌تواند چیز دیگری باشد. و مراد از «کلمةالله» جز شخص آن حضرت چیز دیگری نمی‌تواند باشد. و هرگز نمی‌توان گفت که مراد امام علیه‌السلام این است که: با ابوبکر و اعوان و انصارش همراه شدم تا کافران و مرتدّان منکوب شدند و «کلمة الله» یعنی ابوبکر و حکومتش برتری یافتند! آیا می‌توان حکومت ابوبکر با آن جنایتی که نسبت به خاندان وحی مرتکب شد، و امیرالمؤمنین می‌خواست با او بجنگد و به دنبال یاور می‌گشت و یاور نمی‌یافت، و یا بدعتهایی که او و دیگران در دین محمد وارد کردند را به «کلمة‌الله» تعبیر کرد؟!
بسیار آشکار است که «کلمةالله» همان است که خدا تعیین فرموده بود. و آن، جز وجود قدّیس امیرالمؤمنین علیه‌السلام و حکومت حقّة آن حضرت چیزی نمی‌تواند باشد. و بدیهی است که این «کلمةالله» پس از اضمحلال باطل برتری یافت. و باطلی که پیش از «کلمةالله» بود آیا غیر از حکومت ابوبکر و عمر و عثمان که با غصب و باطل به دستشان رسید ، و بدعتهایشان امام علیه‌السلام را به گونه‌ای آزرد که به زندگی خویش، تعبیر «خار در چشم و استخوان درگلو» نمود، باطل دیگری را می‌توان تصوّر کرد که پیش از کلمة الله بوده باشد؟

* روایت چهارم:

«لماّ بلَغَ أمیرَالمؤمنین صلوات الله علیه مسیرُ طلحة والزبیر وعائشة من مکة إلى البصرة، نادی: الصّلاةُ جامعةً‌. فلمّا اجتمع الناسُ، حمد اللهَ و أثنىٰ علَیْهِ‌، ثمّ قال‌: أمّا بعدُ، فإنّ اللهَ تبارکَ وتعالىٰ لماّ قَبضَ نبیَّه‌ صلی‌الله علیه و آله قلنا‌: نحنُ أهلُ بیتِهِ و عَصبَتُه‌ و ورثَتُه و أولیاؤُه و أحَقّ خلائقِ اللهِ بِهِ‌. لا‌ننازَعُ حقَّه و سلطانَه‌. فبینما نحن علیٰ ذلک إذْ نَفَرَ المنافقون‌َ فانتزعُوا سلطانَ نبیّنا‌ صلی‌الله علیه و آله منّا، و ولّوه غیرَنا. فَبَکَتْ لذلِکَ واللهِ العیونُ و القلوبُ منّا جمیعاً‌، وخشنَتْ واللهِ الصّدورُ‌. و أَیْمُ اللهِ لوْلا مخافةُ الفرقةِ بینَ المسْلِمینَ و أن یعودوا إلى الْکفر، ویعورَ الدّین، لَکُنّا قدْ غیّرْنا ذلکَ مَا استَطَعْنٰا...4».
«هنگامی که خبر حرکت طلحه، زبیر و عایشه از مکه به سوی بصره به امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام رسید، دستور اجتماع همگانی صادر فرمود. وقتی مردم جمع شدند، امام علیه‌السلام خداوند را سپاس و ستایش نمود و فرمود: امّا بعد: هنگامی که خداوند متعال، پیامبرش‌ صلی‌الله علیه و آله را به سوی خویش برد، گفتیم: ماییم اهل‌بیت، خاندان، وارث، نزدیکان و سزاوارترین مخلوقات خداوند به او، و کسی دربارة‌ حق و حکومت او با ما درگیر نخواهد شد. ما بر این باور بودیم که منافقان جمع شدند و حکومت پیامبرمان‌ صلی‌الله علیه و آله را از ما ربودند، و به شخص دیگری سپردند. به‌خدا سوگند چشمان و قلب‌های همة ما به‌خاطر چنین حرکتی گریست، و سینه‌ها را خشم فراگرفت. و به‌خدا سوگند اگر ترس از تفرقه بین مسلمانان و برگشتنشان به کفر و انحراف دین نبود، آنقدر که می‌توانستیم در تغییر آن ـ حکومت ـ می‌کوشیدیم...».